ماجرای من و کرم ابریشم

در سال تحصیلی  96 -95طرح پرورش گرم ابریشم با مشارکت دانش آموزان 4 مدرسه شهرستان آران و بیدگل اجرا شد گزارش این فعالیت علمی را بخوانید:

روز دوم اردیبهشت سال 96  از اداره نوغانداری شهرستان نطنز یک جعبه کرم ابریشم گرفتم. این کرمها سبز و بسیار کوچک بودند به گونه ای که اصلا آنها را به صورت تک - تک نمی شد دید و از یکدیگر تشخیص داد .. در محله ما نجاری است که به جانوران و گیاهان و طبیعت علاقه دارد وقتی در مسیر آوردن کرمها آنها را که داخل جعبه ی شیرینی کوچکی بودند به دوست نجارم نشان دادم او هم مثل من متوجه نشد انها کرم هستند و گفت چرا این سبزی ها را این قدر خرد کرده ای؟!

آن گونه که مسئول اداره نوغانداری گفته بود غذای کرمها برگ درخت توت است و باید در روزهای اول برگهای ظریف درخت توت ریزریز شود.بنابراین  با استفاده از ابزار سبزی خردکنی – تخته و ساطور - روزی دو سه بار برگ ها را ریز و روی آنها می پاشیدم. دمای محل نگهداری کرمها باید حدود 25 درجه و در ابتدا فضا مرطوب باشد به همین دلیل گاهی در اتاقی که جعبه آنها قرار داشت دستگاه بخور روشن می کردم.

یکی از نکات نگهداری کرم ابریشم، رشد سریع آنهاست بنابراین  جای نگهداری و مقدار برگی که آنها می خورند به سرعت افزایش می یابد. برای نمونه فضایی که 20 هزار کرم تازه از تخم بیرون آمده نیاز دارند به اندازه یک جعبه شیرینی است اما همین کرمها سه هفته بعد به یک اتاق 12 متری نیاز دارند. همین امر درباره مقدار برگ مورد نیاز آنها نیز صادق است. 20 هزار کرم در روزهای نخست با خوردن یکی - دو کیلو گرم برگ درخت سیر می شوند اما در روزهای پایانی اگر 300 کیلو برگ و شاخه هم پیش آنها بریزیم تمام کرده و معلوم نیست سیر شده باشند..

بعد از سه - چهار روز کرمها به حدود یک سانتی متری رسیدند حالا دیگر چشم و سر آنها مشخص است و می شود آنها را تشخیص داد.غذا دادان به کرمها هر بامداد و شامگاه ادامه یافت بعد از 20 روز اندازه کرمها به بیش از 3 سانتی متر رسیده و داحل تعداد 10 جعبه بزرگ بودند. حالا نوبت مرحله دوم کار من یعنی کوچ بزرگ فرا رسیده بود یعنی توزیع کرم های ابریشم بین دانش آموزان!

برای شروع طرح ، بهترین مکان مدرسه خودمان بود زیرا از روز نخست گاهی تعدادی از کرمها را به مدرسه و کلاسها برده و نشان دانش آموزان می دادم و آنها با علاقمندی به رشد سریع کرمها پی می بردند. اعلام شد دانش آموزانی که کرم می خواهند جعبه بیاورند حدود 80 دانش آموز مدرسه شهید دشتبانی آمادگی خویش را برای پرورش کرم ابریشم اعلام کردند به آنها 30 تا 50 کرم ابریشم بیست روزه داده شد. بعد به سراغ برخی دیگر از مدارس مثل شهید رزاق زاده ، امام خمینی و ابریشم چی رفتم آنها نیز به طرح پرورش کرم ابریشم توسط دانش آموزان پیوستند.

تا ده – پازده روز بعد هرگاه وارد مدرسه می شدم دانش آموزان  با شور و شوق با من از کرمهایشان می گفتند:

- دیروز کرمهایم غذا نخوردند ! ( جواب من این بود شاید کرمها خواب هستند.)

-  حال کرمهایم خوب است،

- گنجشک کرمهایم را خورد !

- بهتر است جعبه کرمها را در کجا قرار بدهم؟

برخی از کرمهایم به رنگ زرد درآمده اند؟!

-         دیروز دو – سه تا از کرمهایم دور خودشان پیله درست کردند.

اما ورود یک جعبه 50 تایی کرم ابریشم چه تاثیری روی خانواده داشت؟ این یک پروژه علمی بود. و همه خانواده درگیر آن می شدند آنها باید با هم مشورت می کردند که بهترین مکان برای گذاردن جعبه کرمها کجاست چه فردی و از کجا باید برای آنها برگ درخت توت بیاورد. برای تمیز کردن جعبه آنها باید از چه روشی استفاده کرد؟ آنها به صورت روزانه سلامتی کرمها را بررسی می کردند و شاهد رشد آنها بودند. بعد از 10 روز از اینکه دانش آموزان کرم را تحویل می گرفتند ملاحظه می کردند کرم دیگر غذا نمی خورد و در گوشه ای در حال تنیدن تار به دور خویش است. درست کردن پیله از صحنه های بسیار جالب طبیعت است. اینکه یک کرم با این ظرافت پیله ای به شکل تخم پرندگان به دور خودش درست کند جذابیتی دارد که با فیلم و عکس قابل تماشا نیست. من به هر دانش آموزی برگه ای داده بودم که در آن شیوه نگهداری از کرم ابریشم و مراحل رشد آنها نوشته شده بود.

بعد از آنکه کرمها به دور خویش پیله ساختند دانش آموز در سر یک دو راهی قرار داشت یا پیله را در آفتاب بیاندازد تا بعد از مرگ کرم ، پیله سالم بماند یا همچنان پیله در محل خنک باشد تا کرم تبدیل به شفیره و بعد پروانه شود.و بعد پروانه پیله را سوراخ و از داخل آن بیرون بیاید. پیشنهاد من تلفیقی از این دو اقدام بود. یعنی بیشتر پیله ها را در آفتاب بیاندازید و تعدادی از پیله ها همچنان در جای خنک باقی بماند تا به پروانه تبدیل شوند.

(من هنگامی که برای برخی از دانش آموزان از شگفتی راز خلقت پروانه ها می گفتم به سراغ این مثال فانتزی می رفتم. فرض کنید اگر بعد از تولد گوساله ای از او عکس بگیریم و بعد از ده سال نشانش بدهیم گاو بعد از دقت در عکس و دیدن قسمتهای سیاه و سفید پوستش می پذیرد که این عکس از اوست. اما اگر تصویر یک کرم سبز رنگ دو – سه میلیمتری را نشان یک پروانه بدهیم و بگوییم یک ماه قبل این شکلی بودی باور نمی کند!!)

دانش آموزان با مشاهده مراحل رشد کرم ابریشم با موضوع دیگری آماده یادگیری مطالب دیگری نیز هست. مثلاً همه حشرات تخم گذارند و بعد موجودی به شکل لارو یا کرم از تخم بیرون آمده و بعد به شکل اصلی حشره در می آید. و یا اینکه کرم های دیگر مثل کرم خاکی با کرم ابریشم متفاوت است و با شیوه دیگر تولید مثل می کنند.

طرح توزیع گرم ابریشم بین حدود 200 دانش آموز از 4 مدرسه اجرا شد. اگر چه به دلیل اینکه انتهای طرح همزمان با تعطیلی مدارس بود و گزارشی مکتوب از اجرای طرح توسط دانش آموزان ارائه نشد اما در دیدارها و تماس هایی که با دانش آموزان و خانواده هایشان داشتم از اینکه اطلاعات آنها راجع به این موجود شگفت و دوست داشتنی افزایش یافته خوشحال بودند.

در پایان به پاسخگویی به سوالی که برخی می پرسند و پاسخ آن می پردازم؟ آیا پرورش کرم ابریشم صرفه اقتصادی دارد؟ پاسخ این است که درحال حاضر برخی از خانواده های ایرانی به ویژه در استانهای شمالی و خراسان به این حرفه به صورت پاره وقت اشتغال دارند اما فردی که در نظر دارد به پرورش کرم ابریشم بپردازد باید تعداد زیادی درخت توت داشته باشد. همچنین فضایی برای نگهداری از آنها . با وجود این 2 موضو زحمات پرورش کرم ابریشم بسیار زیاد است و به احتمال زیاد نمی توان به درآمد این حرفه خاصه در مناطق گرم و خشک دل بست.